YEMEN, ZAMAN TÜNELİ

Yemen’in başkenti San’a şehri dünyanın en önemli kültür miraslarından birisi. Şehrin sembolü olan Bab-ül Yemen kapısının ardındaki Eski San'a yapılarının geçmişi 1500 yıla kadar uzanıyor. Bab-ül Yemen kapısından sanki bir zaman tüneline girdik. Zengin tarihin ihtişamı eski yapılarda kendini gösterirken sokaklardaki hayat tarihsel bir canlandırma gibiydi. Kuran’da ve kutsal kitaplarda bahsedilen kraliçeleri ile en parlak dönemlerini yaşayan Yemen’de kadının durumu sokaklara bakarak bile anlaşılabiliyor. Yemen bugün kadın üzerinde toplumsal baskının en fazla hissedildiği ülkelerden birisi.

Sokaklar bellerinde cembiye ismini verdikleri kılıçlarıyla dolaşan erkeklerin hâkimiyeti altında. Cembiyenin Yemenli erkekler için sadece geleneksel bir aksesuar olduğu söylense de imaj olarak ürkütüyor.

Eski Sana’ da en çok dikkatimizi çeken şey çocuğundan yaşlısına bütün erkeklerin yanaklarındaki şişlikti. Bunun nedeni “gat”. Gat bir tür ot, hafif uyuşturucu etkisi veriyor ve üst düzey yetkililer de dahil her Yemenli tarafından öğleden akşama kadar durmaksızın çiğneniyor. Gat Yemenin resmi olmayan sembolü… Nüfusun %80'i çiğniyor ve gelirlerinin neredeyse %60’ını buna harcıyorlar.

SİYASET- KADIN HAKLARI

Bugün Yemen’de kadınların sokakta görünür olduklarını söylemek bile mümkün değil. Yemen tam anlamıyla erkeklerin hâkim olduğu bir toplum görünümü veriyor. Nüfusun çoğunluğu kayıtlı asker, her erkeğe üç silah düşüyor. Ülke genelinde kabilelerin gücü ve hâkimiyet devam ediyor. Bu tablo ülkenin yönetimine ve parlamentoya da yansımış. Hükümette iki bakan görev yapıyor. Mecliste ise sadece tek bir kadın milletvekili var. Bu da dış baskılarla gerçekleşebilmiş. Oy kullanan kadınların olması bunların sayılarındaki birazcık artış bile büyük başarı kabul ediliyor. Ancak kadın örgütleri yine de kadınları siyasete hazırlayan uluslararası örgütlerin desteklediği çalışmalar yapıyorlar.

EŞİTLİK

Yasalar bazında var olan kadın-erkek eşitliği sözde kalıyor. Bunun nedeni ise Yemen’in yakın tarihindeki dalgalanmalarda aranabilir. Birinci Dünya Savaşı beraber İngiliz sömürgesi altına giren güney Yemen’le, kabileler tarafından yönetilen kuzey Yemen arasında bir ayrışma ta o zamanlar başlar. Güney Yemen daha eğitimli, daha açık bir toplum haline gelirken Kuzey Yemen savaşın ve dünyaya kapalılığın etkisiyle geri kalır, İngilizlerden kurtulan Güney Yemen de daha sonra Arap Yarımadasının ilk komünist devleti kurulur. Bugünkü durumun aksine Komünizm gelenek ve dinden tamamen arınmış bir sistemi uygulayınca kuzeyin ve güneyin kadın konusundaki uygulamaları arasında büyük büyük farklar ortaya çıkar.

EVLİLİK & ÇOK EŞLİLİK

Yemen bir değişimin eşiğinde. Değişimin karşısında ise en fazla telaffuz edilen kelime gelenek. Açıklamasına imkan olmayan, anlaşılması zor ve kadını yoksun bırakan her konu gelenek ile tanımlanıyor. Gelenekler ile yasalar asla birbirini tutmuyor!
Kadının yasal olarak pek çok hakkının olduğu söyleniyor. Ancak görüntü çok farklı. Yemen’de kadının medeni hakları dâhil olmak üzere bütün alanlarda ciddi sorunları var.
Yemen’de sorunların kaynağına indiğimizde her yerde olduğu gibi aileye ulaşıyoruz. Kadın aile ortamında toplumdaki ikinci sınıf yerini öğrenerek başlıyor hayata. Eğer aydın bir babaya sahip değilse böyle yetiştirilmekten başka çıkar yolu da yok.
Kızlar erken evlendiriliyor. Evlilik yaşı çoğu bölgede 10–11 ”başkası ne der anlayışı” hâkim ve baskın. Bu yaklaşım geleneği ve baskıcı gücünü sürdürüyor, değişimi engelliyor.
Yemen’de çok evlilik yaygın. Kadınlar bunu kanıksamış olsa da, Aden Üniversitesi' nde poligaminin kadınlar üzerindeki olumsuz etkisi araştırılıyor. Bu üniversite aynı zamanda batı ülkeleri tarafından da iyi bir çalışma ortaklığı sergiliyor.

ŞİDDET

Yemen toplumunun çoğunluğu kırsal kesimde yaşıyor!
Kadın kuruluşlarının aile içi şiddet konusundaki çalışmaları Yemen de erkeklerin hatta zaman zaman kadınların da tepkisi ile bile karşılaşıyor. Bütün bu tepkilere rağmen Kadınlar Ulusal Kadın Komitesi başkanı Rashida Hamdani (şimdi bakan) kadın hakları için verdiği mücadele de pek çok saldırıyı da göğüslemiş!

KADIN SORUNLARI

Yemen’de kadın sorunlarını ağırlaştıran en önemli etken erkeğin zihniyeti! Bu zihniyetin oluşmasında toplumsal yaşama koşullarının ve geleneklerin inkar edilemez bir rolü var!
Her yerde karşımıza çıkan nokta kadın sorunlarını ağırlaştıran en önemli neden erkeğin zihniyeti, yani kadın bakışı. Yemen’de kadın haklarını geliştirmek için kadın derneklerinin verdiği mücadelenin önemli ayaklarından birisini imamların eğitimi oluşturuyor. Halkın kadın konusunda yargılarını imamlar vasıtasıyla değiştirmeyi hedefleyen bu mücadele gençler arasında etkili olsa da yaşlı kuşak görüşlerini değiştirmemekte ısrarlı.

EĞİTİM

Yemen de cahillik en büyük problemlerden biri. Bu sadece kadınlar için değil erkekler için de geçerli. Yine de kadınların durumu daha vahim! Ülkedeki kadınların %80 e yakını okuma yazma bilmiyor! Yemen’de kızların okula gitmesi yoğun propagandalarla sağlanabilmiş. Okullar küçük yaşlarda kız erkek ayrılıyor, aileler karma eğitim verilen yerleri tercih etmiyorlar. Ülke genelinde kızların erkeklerle bir arada eğitim görebildikleri tek yer ise üniversite…

Ancak üniversitede gördüğümüz manzara bizi gerçekten hayal kırıklığına uğrattı. Sınıflarda derslerde bir arada olsalar da kızlar ve erkekler ders dışı zamanlarında ayrı yerlerde toplanmışlar. Bir erkekle konuşmanın burada ayıp kabul edildiği yargısını genç kızların tavrından anlıyoruz. Erkekle rahat konuşanlar için bu ayıbın içinde evlenme şansları yok oluyor.

Güney Yemen' deki Aden Üniversitesi ülkenin komünizmle yönetildiği yıllarda yapılmış! Diğer bölgelere göre burada sosyal hayat daha rahat özellikle de kadınlar örtü konusunda daha renkli tercihler yapabiliyorlar. Kızların erkeklerle konuşması daha normal karşılanıyor. Sınıflarda o keskin ayırım olmadığı gibi öğrencilerin çoğunluğu peçe kullanmıyor. Ülkeye gelen kadın araştırmacılar yabancı öğretim üyeleri daha çok bu üniversiteyi tercih ediliyor. Üniversitenin teknik fakültelerinde kız öğrencilerin sayısı erkeklere göre çok daha yüksek!
Eğitim seviyesinin yükselmesi Yemen de meslek sahibi kadınların sayısını da arttırmış.

KADIN SORUNLARI

Kadınların sokaklarda dolaşmasını bile hoş karşılamayan yemen toplumunda televizyona çıkan kadınlar pek çok tabunun yıkılmasına yardımcı oluyor.

Yemen nüfusunun büyük çoğunluğu kırsalda yaşıyor! Çalışan kadınların sayısı kırsal kesimde daha fazla! Ama burada çalışan kadınlar paralarını erkeğe teslim ediyorlar! Tersi bir durum geleneğin tepkisi ile karşılanıyor! Öte yandan, sağlık, eğitim ve mülkiyet problemleri kentlerde olduğu gibi kırsal kesimde de kadınların en önemli sorunları arasında yer alıyor.

Yemen’de en çok duyduğumuz söz gelenekti. Açıklamasına imkan olmayan,anlaşılması zor ve kadını yoksun bırakan her konu gelenek ile tanımlanıyordu. Yemen’de kadın problemlerinin içinde kırsal kesimde eğitim sağlık sorunlarının yanı sıra özelikle mülkiyet problemi de dikkat çekici. Özellikle geleneğin muhafaza edildiği kırsal kesimde.

GENÇLER

Yemen geleneklerin baskısına rağmen değişimin önüne geçemiyor! Değişim talepleri en çok gençlerden geliyor! Sayıları her geçen gün çoğalan internet kafeler, çalışan kadınların sayısındaki artış bu değişimin göstergeleri… Teknoloji kullanımının yaygınlaşması ile gelen değişim, gençleri sokakları ve vitrinleri ufak ufak kuşatıyor.
Fakat değişimin Yemen toplumunun geneline yansıdığını söylemek henüz mümkün değil.

AYRILIRKEN

Yemen belgeselin şok edici ülkelerinden birisi. Yemen’e yolculuk çağlar arası bir seyahat gibiydi. Yemen’de sanki geleceğe değil geçmişe bakmak daha büyük umut veriyordu. Yine de bu belgeselde durumun vahimliğine rağmen karakterleri ile güçlü Yemenli kadınlar bize geleceğe dair büyük umut verdiler.

Yemen de kadın sorunları saymakla bitecek türden değildi, halen kabilecilik en baskın değer , ilişkiler statüler, din anlayışı kabilelerin etkisinde şekilleniyor, aslında din diye sunulan şey kabileciğin statükonun artık çağ dışı kalan geleneklerin dayatılması. Kadınların değişimi ise bu çevreler tarafından tehdit olarak algılanıyor. Onlar ne derse desin burada değişim kadının toplumsal baskıya direnişinden geçiyor, toplumun demokratikleşmesi de! Yemen’in San’a evleri kadar kadınları da çok özel, özgürlükleriyle birlikte korunmaya değer…