İRAN, SESSİZ DİRENİŞ…

İran İslam Cumhuriyeti son otuz yıldır kadınlar ve gençler konusunda yasaklarıyla dünya gündeminde… Bu baskının boyutlarını ve İranlı kadının serüvenini araştırmak üzere Tahran’dayız! Tahran sokaklarına kadınların sessiz direniş hakim. Yasaklara rağmen devrimin sembolü sayılan çadorların yerini batılı kıyafetler almış! Başörtüler gevşiyor, pantolonların paçaları daha çok yukarı kıvrılıyor, makyaj estetik müzik moda ve spor kadınların hayatında gittikçe daha çok görünür hale geliyor.
Bu görüntüler muhafazakar söylem tarafından batının kültürel saldırısı olarak yorumlanıyor, reformistler ise yaşanan değişimin, özgürlükleri baskılayan rejime karşı bir tepki olduğunu düşünüyorlar.

DEĞİŞİM VE GENÇLER

İran’da değişim, gençler tarafından destekleniyor. Gençler bir çok sınırlara ve yasaklara rağmen kendilerini her alanda geliştiriyorlar. Buraya gelmeden önce kızlarla erkeklerin aynı yerde müzik eğitimi alabileceğini tahmin edemezdik. Ama burada İran hükümeti tarafından kurulan müzik okulunda genç kızlar erkeklerle beraber müzik eğitimi alıyorlar. Özellikle de pop alanında çalışıyorlar ve bir müzik grupları var.

İran’da müziğin yanı sıra spor tercihleri de değişimin göstergelerinden. İran’da kadınların spor yapması kurallara uydukları taktirde engellenmediği gibi destekleniyor, İran dünyanın kadın olimpiyatları düzenleyen tek ülkesi. Ancak İranlı kadınlar bugün seçtikleri spor dallarıyla birlikte yaşam tarzlarındaki değişim taleplerini de ortaya koyuyorlar, İran’da bugün golf ralli okçuluk yapan ve alanlarında şampiyon olan kadınlar var.

TÜRBE ZİYARETLERİ

İran gecelerinde geleneksel dini hayat ile sınırlandırılmış modern hayatı bir arada görebiliyorsunuz! Bir tarafta dağda eğlenen gençler, diğer tarafta türbe ziyaretleri… Bu ziyaretler İranlıların hayatında büyük önem taşıyor, gece geç vakitlere hatta sabahlara kadar türbelerde vakit geçirebiliyorlar. Kalabalığı hiç eksik olmayan türbelerine girmek için kadınların mutlaka çador giymesi gerekiyor…
Türbe ziyaretleri için en gözde mekanlar…Tarihi Rey şehri ve muhafazakarların kalesi olarak bilinen Kum! Ancak Kum’da çador giyme zorunluluğu sadece türbelere has değil.

KUM ŞEHRİ

İran’da reformistler ve aşırı dindarlar arasındaki yani muhafazakârlar arasında tartışma siyasetin en tepesinden hayatın en küçük alanlarına kadar sürüp gidiyor. Reformistlerin merkezi Tahran iken muhafazakârların merkezi Kum.

Burada kadınları siyah çadorun dışında bir şeyle görmek mümkün değil. Kum İran’da aynı zamanda siyasetin tepesindeki kişilerin mollaların yetiştiği yer. İran’ın yönetimindeki mollalar Kum şehrinde yetişiyor. Aynı zamanda İran’ın en muhafazakâr kenti. Muhafazakârlar ile reformistlerin arasındaki en tartışmalı alan yine kadın.

İRAN’DA BİR CUMA NAMAZI

Kum İran’daki dini geleneğin en güçlü yaşatıldığı yer. İslami devletin görüşleri buradaki alimler tarafından şekillendiriliyor. Başkent Tahran’da kılınan Cuma namazları ise bu görüşlerin geniş halk kitleleri ile buluşmasını sağlıyor.
12 Milyon nüfuslu başkentte kadın erkek on binlerce kişi, Şia geleneğine uyarak Cuma namazının kılınacağı Tahran Üniversitesi’nin bahçesine buluşuyor.
Bugünkü Cuma namazının en önemli ayrıcalığı ise, Rehber adıyla anılan en büyük Dini Lider Hamaney tarafından kıldırılacak olması… Hamaney’in Cuma namazındaki vaazı İsrail ve Amerika’dan gündelik hayata dek pek çok konuyu kapsıyor. Bu konular arasında kadınlara verilen mesajlar ağırlıkta…

ÖRTÜNME

Hicap, örtü, çador…Bu kelimeler sadece İranlı kadının değil, İran’ın dünyadaki sembolü oldu yıllar boyu. Şah döneminin modernize edilmiş İran’ı kadınları batılı giyinmeye zorluyor,örtülü kadınları okula devlet dairlerine almıyordu. Bu kıyafet baskısı İslam devrimine dek devam etti.
İran’da aydınlar tarafından rejime karşı başlatılan hareket halktan özellikle de kadınlardan geniş destek buldu. Şah döneminde yasaklarla kadınların başından çıkarılmak istenen örtü, devrimin ardından yine yasaklarla takılması zorunlu hale gelen milli bir sembole dönüştü. Şah döneminde kadının özgürleşmesini savunan modernizm adına zorla açılan kadınlar, bu sefer özgürlükler adına yapılan devrimin zorlaması ile örtünmek zorunda kaldılar. Kadınların kıyafeti İran İslamı’nın sembolü oldu-gönüllü veya gönülsüz-

SİYASET

İran’da kadınların sorunlarına çıkış yolu aradıkları alanlardan birisi de siyaset. 280 milletvekilinin oluşturduğu parlamentoda kadınların sayısı ise sadece 12. Bu kadınlardan 10’u muhafazakar, 2’si bağımsız. Hükümet içinde de hiçbir kadın bakan yok. İran’ın siyaset arenasında kadınlar sadece danışmanlık rolüne gelebilmişler

TAHRAN VE MODA

Tahran’da kadınlar parlamentodan medyaya pek çok alanda iş imkanı bulabiliyorlar, ama geleneksel hayatın hakim olduğu bölgelerde daha çok ev merkezli işlerde çalışıyorlar. Dünyaca meşhur İran Halıları bu kadınların ellerinde şekilleniyor.

Tahran İran’daki değişimin merkez üssü, özgürlük talepleri en çok orada dillendiriliyor, kadınlar sosyal hayata en çok Tahran’ da katılıyor. Bu tablonun ortaya çıkmasında Tahran’da yaşayan kadınların eğitim oranının yüksek olmasının da payı var.
Üniversitelerdeki genel oranlara bakıldığında her alanda kızlar erkeklerden daha fazla ve daha başarılı. Özellikle de sanat bölümlerinin neredeyse tamamı kız öğrencilerden oluşuyor.
Yasaklara rağmen dış görünümlerini farklılaştırmak isteyen İranlı kadınlar için bugünlerde batı modalarına alternatif İran modası üretilmeye çalışılıyor. Devrimin ve iyi hicabın sembolü sayılan siyah çador yavaş yavaş sokaklardan siliniyor. Tek tip  kadın kıyafeti üzerindeki baskıya tepkisel yaklaşımlar, kıyafet ve tarz arayışlarını da gündeme getirmiş. Burada da başvurulan kaynak tarihi kıyafetler.

SİNEMA VE SANAT

İran sinemasının gelişimi başlarda batı sinemasına uygulanan sansür ile olmuş. Bir tebliğ aracı olarak devlet tarafından desteklenen sinema hem yönetmen hem de oyuncu olarak kadınların başarılarını ispatladıkları bir sanat dalı. Bu alanda sınırlar var. Seks, şiddet, kadınların başı açık oynaması, dini emirlere aykırı konular yasak. Yine de İranlı sinemacılar toplumda yaşanan pek çok sorunu sinemaya aktarmayı başarıyorlar, devrimin sorunlarını bile. Bu alanda da sessiz direnişin kahramanları yine kadınlar.
İran’da hayatın her alanına dini bir form vermeye çalışan yasaklar resim sanatı için de söz konusu. Bir taraftan İran kültürünün ve geleneğinin içinden gelen resim sanatı destekleniyor ama sanat özgülüktür diyen sanatçıların temalarına da sınır geliyor. İran’da açık başlı kadınların resmini yapmak yasak. Tüm sınırlara rağmen  İran’da ki sessiz direnişin kahramanları olan sanatçı kadınlar bu alanda da çok başarılılar.